Michael Roberts: Fincancı’nın tutuklanması, temel insan haklarına yakında müsamaha gösterilmeyeceğinin bir işareti

Vartan Halis Yıldırım

prof. Şebnem Korur Fincancı’nın serbest bırakılması için çok sayıda aydın davet mektubu imzaladı. Kampanyaya imza atan ekonomist Michael Roberts, “Fincancı’nın tutuklanması bana, ekonomide ciddi sorunlar baş gösterdiğinde hükümetin politikalarının eleştirilmesine izin vermediğini ve bunun yerine muhalefeti sindirmeye çalıştığını gösteriyor” dedi.

Roberts, ‘Büyük Durgunluk’ (2009), ‘Uzun Buhran’ (2018), ‘Dünya Krizde’ (2018) ve yakın zamanda ’21. yüzyılda Kapitalizm’ (2023) kitaplarının yazarı, Vartan Halis Yıldırım Şebnem ile birlikte Korur, Fincancı’nın tutuklanması ve Türkiye ekonomisinin durumundan bahsetti.

Türkiye’deki siyasi durumu ekonomik durumla birlikte nasıl değerlendirebiliriz? Türk hükümeti iyimser bir tavırla sorunlarını gelecek yılın ilk yarısında çözeceğini beyan ediyor. Türkiye’deki sosyal ve ekonomik sorunların tartışılması, devlet baskısı, sürgün, ihraç, yaptırım, yasak ve hapis gibi engellerle sınırlıdır. Şebnem Korur Fincancı da diğerleri gibi tutuklandı. Tüm bu tutuklamalar, özellikle de onlarca yıldır insan haklarını savunan Fincancı’nın tutuklanması bizim için ne ifade ediyor?

Bir ekonomist olarak, Profesör Fincancı’nın tutuklanması bana gösteriyor ki, yaşam maliyeti, tasarruf maliyetleri ve kamu hizmetlerinin bozulması gibi büyük ekonomik sorunlar ortaya çıktığında, hükümet politikalarının eleştirilmesine izin veremez ve bunun yerine muhalefeti bastırmaya çalışır. . Profesör Fincancı’nın tutuklanması, görüş bildirmek veya soruşturma talep etmek gibi temel insan haklarının yetkililer tarafından yakın zamanda tolere edilmeyeceğinin bir göstergesidir. Gerçekten de Türkiye’deki ve dünyadaki ekonomik kriz, alternatif görüşlerin daha az tartışılmasını veya bastırılmasını değil, daha fazla tartışmayı ve ne yapılacağına dair açık sorgulamayı gerektiriyor.

‘Büyük Durgunluk’tan bu yana Türk sermayesinin karlılığı keskin bir düşüş içinde’ diye yazmıştınız. Bu bugüne kadar nasıl devam etti?

Türk sermayesinin karlılığı, Büyük Durgunluk’un sona ermesinden bu yana, özellikle 2020’deki derin Covid-19 salgını çöküşü sırasında düşmeye devam etti. O zamandan beri, ekonomiyi enflasyonist bir sarmalın sarmasıyla toparlanma zayıf kaldı.

‘ENFLASYON BİRDEN FAZLA ÜLKEYİ ETKİLEDİ AMA HİÇ BİRİ TÜRKİYE KADAR YAŞAMADI’

Türkiye şu anda dünyanın en yüksek enflasyon oranlarından birine sahip. Hükümet bunu sadece küresel kalkınmanın bir sonucu olarak görüyor. Küresel gelişme nedir ve sadece Türkiye’deki bir sonucu mu?

Artan enflasyonun tüm büyük ekonomileri etkilediği ve enflasyon oranlarının son 40 yılın en yüksek seviyelerine ulaştığı doğrudur. Enflasyonun nedeni, pandemi sonrası ekonominin açılmasıyla mal ve hizmet talebindeki toparlanma karşısında kapitalist ekonomilerde üretimin daha zayıf toparlanmasıdır. Hammaddeler, nakliye lojistiği ve kesintiye uğrayan ticaret zincirlerindeki küresel tedarik endişeleri fiyatları yükseltti. Bunun elektrik ve gıda arzı üzerinde önemli bir etkisi oldu ve fiyatlar tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaştı. Ukrayna’daki savaş da bu durumu daha da kötüleştirdi.

Enflasyon çoğu ülkeyi ciddi şekilde vurdu ama hiçbiri yıllık enflasyon oranı yüzde 80’in üzerinde olan Türkiye kadar zarar görmedi. Türkiye’de durum daha da kötü çünkü hükümet, insanların yaşam standartları pahasına kârlılığı korumak için faiz oranlarını düşürmeyi seçti. Bu durum yabancı yatırımcıların Türkiye’deki yatırımlarını çekmelerine ve Türk lirasının değer kaybetmesine neden oldu. Personel, hükümetin yapay canlılığı sürdürme çabasının bedelini satın alma güçlerini kaybederek ödüyor.

Türkiye, Ukrayna-Rusya Savaşı’nda savaşan iki tarafla iş geliştirerek kendi kârını artırma fırsatı görüyor. Türkiye düzenli olarak Kuzey Irak’a kendi birliklerini gönderiyor ve bir kısmını Suriye’de tutuyor. Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki savaşta Kafkasya’daki nüfuzunu genişletmeye çalışıyor. Listelenen savaş ve çatışmalarda Türk ordusunun emelleri ile Türk ekonomisinin kapasitesi birbirinden ayrılıyor. Türkiye, temel sorunlarını çözmeden ekonomik krizden çıkmaya çalışıyor. Bu çaba ve politikaların arkasındaki ekonomik strateji nedir?

Sizin de söylediğiniz gibi hükümet, üyesi olduğu NATO ile Suriye’de işbirliği yaptığı Rusya arasında istikrarı sağlamaya, yeterli enerji ve gıda ithalatını sağlamaya çalışıyor. Ayrıca savaş Türk sermayesi için çok karlı olabilir. Ancak bunun Türkiye’deki emekçilere bir faydası yok. Onlar için en iyi çözüm Ukrayna, Suriye, Irak, Yunanistan ve Ermenistan’daki bu sınır çatışmalarının sona erdirilmesidir.

2008-2009 dönemini uzun bir depresyona dönüşen büyük bir sakinlik olarak tanımlıyorsunuz. Bunu nasıl haklı çıkarırsınız?

‘Uzun Buhran’ (Haymarket, 2016) adlı kitabımda bunun, bir veya iki yıl süren ‘normal’ sakinliklerin aksine, 2008-2009 Büyük Durgunluğundan sonra olmadığını ve ardından kapitalist ekonominin bir süre toparlandığını savundum. önceki büyüme oranlarına Büyük ekonomiler üretim, yatırım ve gelirler açısından düşük bir büyüme trendine saplanmış durumda. Emek üretkenliği artışı reel olarak sıfıra düşerken, önde gelen ekonomiler yıllık ortalama yüzde 3-4’lük bir büyüme yerine yalnızca yüzde 1-2’lik bir reel GSYİH büyümesi yaşadı. Bunun nedeni, üretken varlıklara (teknoloji, altyapı, lojistik, enerji) yapılan yatırımlardaki büyümenin yavaşlaması ve şirketlerin kârlarını üretken olmayan varlıklara (gayrimenkul ve finansal menkul kıymetler) yönlendirmesi ve spekülasyon olmasıydı. Bunun nedeni, üretken sermayenin karlılığının tüm zamanların en düşük seviyesinde kalmasıydı. Merkez bankalarının zayıf şirketlerden kurtulmak yerine enjekte ettiği ucuz kredi, yani ‘sırttaki yük’, bu zombi şirketleri ayakta tuttu. Bu da diğerlerinin karlılığını azalttı. Ve şirketler emek tasarrufu sağlayan teknolojilere yatırım yapmak yerine daha düşük fiyatlarla daha fazla personel işe aldı. İşsizlik oranları düşük kaldı, ancak karlılık da düştü.

‘UZUN BİR DEPRESYON DEVAM EDECEK GÖRÜNÜYOR’

Sermayenin karlılığı geri geldiğinde bu uzun depresyonun sona ereceğini söylüyorsunuz. Böyle bir durumda Türkiye için nasıl bir gelişme öngörüyorsunuz?

Pandemi öncesi dünya ekonomisi yavaşlıyordu ve 2010’ların ‘kayıp on yılı’ndan sonra yeni bir çöküşe doğru ilerliyordu. 2020’de dünya ekonomisinde pandemik çöküş çok şiddetliydi ama görece kısa sürdü. Ancak küresel olarak kârlılığın ve yatırımın altında yatan zayıflıkta hiçbir şey değişmedi. Bunun yerine, ekonomik toparlanma, keskin bir şekilde yükselen enflasyonun birçokları için yaşam standardını vurmasına yol açtı. 2020-21’de enerji kârlarında yaşanan patlamaya rağmen, genel kârlılık pek iyileşmediği için Uzun Buhran devam edecek gibi görünüyor. Şimdi ekonomiler, bir öncekinden sadece üç yıl sonra, 2023’te yeni bir durgunluğa doğru ilerliyor. Sermayenin karlılığı sert önlemlerle keskin bir şekilde düzeltilmedikçe, düşük büyüme senaryosu devam edecek. 2020’ler, büyük ekonomiler için bir başka ‘kayıp on yıl’ veya daha kötüsü olabilir. Türkiye bu küresel güçlerden kaçamaz. Türkiye’de sermayenin karlılığı çok düşük ve şirketler lira değer kaybederken ucuz krediler ve artan ihracat sayesinde ayakta kalıyor. Bu, 2023’te küresel faiz oranları yükselirken, dolar dış borç maliyetleri yükselirken ve dünya ticaretindeki büyüme yavaşlarken yürümeyecek. Türkiye’nin 2023’te resesyondaki diğer ülkelere katılmasını bekleyin.